Minh triết là gì?
Từ thủa bình minh của nhân loại, con người, với sự sắp xếp của tạo hóa, như là một thực thể đặc biệt giữa nhiên giới, vạn vật. Trong thế giới tự nhiên với sự đa dạng của nhiều hệ động thực vật thì con người, với sự tổng hòa của ba yếu tố: Thể chất, trí tuệ (sự hiểu biết, thông minh) và tâm giới (tâm linh) đã dần ở vào một vị thế năng động giữa tự nhiên. Trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại, tuy cũng đều có sự phát triển chung trong đời sống xã hội nhưng với các điều kiện sống, các yếu tố giống nòi khác nhau nên con người cũng có sự phát triển theo một số xu hướng nhất định.
- Thứ nhất, một số nhóm người phát triển thiên về thể chất. Cuộc sống của họ sống dựa nhiều vào sức mạnh cơ bắp, thiên về trồng trọt, săn bắt, du canh, sống dựa theo thế giới tự nhiên. Đặc điểm này xuất hiện nhiều tại châu Phi.
- Thứ hai, một số nhóm người phát triển dựa vào sự hiểu biết, sự thông minh. Họ phát triển cuộc sống dựa trên sức mạnh của trí tuệ, của tư duy triết học, tư duy lý trí. Đại diện của xu hướng này là phương Tây với sự phát triển vượt bậc của khoa học kỹ thuật mà thành quả của nó dường như đang làm choáng ngợp nhân loại. Với nền triết học, những triết gia, với xu thế hướng ngoại, Tây phương đã phát triển tư duy lý trí, tư duy logic toán học rạch ròi, tư duy vỏ não, phát triển kiến thức, hiểu biết hướng đến chiếm lĩnh thiên nhiên và chinh phục vũ trụ.
- Thứ ba, một số nhóm người đời sống thiên về tâm giới (tâm linh) mà đại biểu chính là phương Đông. Phương Đông không có triết học, chỉ có minh triết, có đạo học với những nhà hiền triết, bậc thánh nhân, bậc đạo sự. Và minh triết chính là những tư tưởng đạo học có được từ tư duy trực giác tổng hợp, tư duy bằng tâm; mang tính hướng nội, thiên về sự chiêm nghiệm trên bình diện tâm, trí, tuệ. Những tư tưởng này có được từ sự quán sát thực tại trong thể trôi chảy, dịch biến, tan hòa và hướng đến việc huân tập nội lực tâm linh để sống hài hòa với nhiên giới, vạn vật.
Ngày nay, khi sống trong một thế giới phẳng, thế giới của công nghệ thông tin, của toàn cầu hóa, chúng ta đã có thể nhìn nhận, đánh giá chân thực đời sống của mỗi người, của mỗi cộng đồng ở nhiều nơi. Sức khỏe, sức mạnh thể chất là căn bản với con người, nhưng sức mạnh thể chất không thể đuổi kịp sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật. Đến lượt mình, khoa học kỹ thuật - Biểu hiện là văn minh đô thị và sự bủng nổ về công nghệ, với sự hào nhoáng và hiện đại - đã khai thác, cưỡng đoạt thiên nhiên vô tội vạ để đáp ứng mọi nhu cầu thiết yếu lẫn xa xỉ của con người và để lại đằng sau nhiều bất ổn của môi trường, khí hậu, bệnh tật, chiến tranh, chạy đua vũ trang, khủng bố… Sự càn quét của những bất ổn này làm lu mờ luôn cả những tư tưởng minh triết, mà đại biểu là nền minh triết phương Đông, vốn khó có thể tồn tại trong một thế giới đầy rẫy dục vọng, bế tắc, thực dụng và vô cảm. Con người từ sơ khai đã luôn gắn với hai giá trị vật chất và tinh thần. Với nhận thức chân thực về những xu hướng, những bất ổn và nguy cơ trong đời trong sống hiện tại trên đây thì ngoài việc theo đuổi đời sống vật chất, các giá trị tinh thần, cái đẹp của nội tâm có được từ đời sống minh triết cần phải được nhìn nhận lại để đi đến một cuộc sống hài hòa, cân bằng cho con người. Trọng tâm vẫn là con người nhưng trật tự tư duy cần xác lập lại, đó là con người hướng nội. Ngoài việc đảm bảo sức mạnh thể chất, cần chú trọng đến việc huân tập nội lực tâm giới để có sức mạnh minh triết (am hiểu sâu sắc văn hóa và nội tâm trầm tĩnh sáng suốt) rồi mới phát triển đa dạng, đồng bộ các yếu tố thuộc về tư duy lý tính, tư duy logic, tư duy sáng tạo, các chuyên ngành kinh tế, khoa học công nghệ, xã hội… Tư duy minh triết cần phải đi đầu, cần dẫn dắt tư duy thuộc về lý trí, triết học, khoa học, xã hội.
Minh triết Việt
Trong vòng xoay của thời cuộc, trước thực tại chung của hội nhập kinh tế, của toàn cầu hóa, Việt Nam – Một quốc gia còn nghèo nàn, đang khát khao văn minh tiến bộ - cũng đang trong sự biến đổi với quy mô tiểu toàn cầu ở hầu hết các mặt của xã hội. Lối sống, nếp nghĩ chung đang thay đổi từ quy mô cộng đồng đến mỗi gia đình, đến từng cá nhân; từ thành thị đến nông thôn, từ tầng lớp trí thức đến tầng lớp bình dân… Sự bất ổn trong tư tưởng, lối sống đã đến mức báo động mà nhiều bậc trí giả, thức giả có trách nhiệm, có ưu tư đã gióng lên những phong trào khôi phục, giữ gìn bản sắc văn hóa như: Làng văn hóa, gia đình văn hóa, tuyến phố văn hóa, doanh nhân văn hóa…
Việt Nam là một đất nước đặc biệt. Điều này đã minh chứng bởi lịch sử, văn hóa, văn hiến của dân tộc. Từ thời Kinh Dương Vương, Lạc Long Quân – Âu Cơ, thời đại Hùng Vương với văn hóa Đông Sơn của nền văn minh sông Hồng, trải qua hàng nghìn năm Bắc thuộc, thời Lý Trần rực rỡ huy hoàng, cho đến những cuộc kháng chiến thần thánh chống Pháp, chống Mỹ gần đây … Suốt chiều dài lịch sử như vậy, đó phải là bản sắc văn hóa của dân tộc, là nền tảng tâm linh ngàn đời đã giúp dân tộc Việt không bị đồng hóa bởi các thế lực ngoại bang mà đứng vững trước dòng chảy thịnh suy của thời cuộc. Cái duy trì nguồn sinh lực Việt đó chính là nền tảng của tư tưởng minh triết, minh triết Việt.
Cùng chung dòng chảy của Minh triết phương Đông, minh triết Việt là sự hỗn dung, tan hòa của tư tưởng Tam giáo đồng nguyên (Nho, Phật, Lão) cùng với phong tục tập quán, lễ hội dân gian, các ngành nghề truyền thống… Với những nhìn nhận về minh triết trong tương quan với thể chất, trí tuệ ở trên cũng như tương quan giữa vật chất và tinh thần, đã đến lúc người Việt cần xây dựng lại một quan điểm, một lối sống mới, một đời sống minh triết. Đó là một lối sống vừa đủ về vật chất, thân thiện với thiên nhiên, lành mạnh về thể chất cùng với một nội lực tinh thần dựa trên sự thâm hiểu những giá trị của minh triết Việt. Đó chính là thâm hiểu bản sắc văn hóa cao đẹp và nội lực tâm linh hoàn mỹ. Một bản sắc văn hóa nằm ở lối sống hài hòa, hiền thiện, chân thật, nghĩa tình, hiểu biết, đầy dũng mãnh, khát vọng và cũng đầy tình yêu đất nước con người… Một đời sống tâm linh thanh bình và yên ổn. Một hồn sống Việt có được từ tư tưởng Tam giáo đồng nguyên (Phật giáo, Khổng Mạnh và Lão Trang) và cái tinh hoa bản sắc dân tộc nằm trong lễ hội dân gian, thơ ca, thư pháp, nhiếp ảnh, hội họa, các ngành nghề thủ công mỹ nghệ, trang phục, ẩm thực .v.v
